MOŻLIWE REAKCJE DZIECI NA ROZSTANIE RODZICÓW
Najtrudniejsze dla dzieci są wydarzenia i zachowania rodziców, które towarzyszą rozwodowi, a nie sam rozwód. Strata jaką odczuwa dziecko w wyniku separacji lub rozwodu rodziców jest porównywalna ze stratą doznawaną na skutek śmierci bliskiej osoby.
Wiek do 3 lat
Najważniejsza w tym wieku dla dziecka jest potrzeba bezpieczeństwa. Zaspokajana jest poprzez częsty, bezpośredni kontakt z rodzicami, a także poprzez stałe elementy życia dziecka, jak: regularny rytm dnia, bliskość osób mu znanych, znane otoczenie fizyczne. Małe dzieci, również niemowlęta, odczuwają napięcia towarzyszące dorosłym w ich konfliktach, odbierają zmiany nastroju matki, z którą najczęściej przebywają, choćby z racji karmienia.
Możliwe reakcje:
- niepokój, rozdrażnienie
- płacz
- trudności z zasypianiem
- utrata apetytu
Wiek od 3 do 5 lat
Dziecko jest przyzwyczajone do stałego zaspokajania jego potrzeb przez rodziców. Postrzega rodziców, jako osoby mające na wszystko wpływ, jako "wszystko mogące". W takiej sytuacji rozstanie rodziców odbierają jako zaburzenie ich znanego, bezpiecznego świata. Dominuje lęk przed porzuceniem (przez rodzica, który odszedł oraz rodzica, który pozostał). Źródłem lęku jest:
- zachwiana potrzeba bezpieczeństwa z powodu utraty znanego świata: osoby, która zaspokaja potrzeby dziecka, wykonywała codzienne rytuały, jak: wspólne spacery, kąpiel, czytanie bajek;
- brak poczucia czasu i odległości (dziecko nie rozumie co to znaczy, że tata lub mama przyjdą do niego za tydzień lub miesiąc, lub że mieszkają w innej dzielnicy lub mieście). Nawet jednodniowa nieobecność rodzica jest dla dziecka długim okresem.
Możliwe reakcje:
- zachowania regresywne (ponowne ssanie kciuka, "zapominanie" o opanowanych dotychczas umiejętnościach dot. treningu czystości, cofanie się do wcześniejszej fazy rozwoju mowy)
- napady złości lub agresji
- manifestowanie niechęci do rozstania z matką (choć wcześniej dziecko nie przejawiało takich zachowań)
- snucie fantazji na temat rodzica, który odszedł
- obarczanie się winą (bo "było niegrzeczne" lub zapomniało coś zrobić)
- przypisywanie winy jednemu z rodziców lub rodzeństwu
- troska i zamartwianie się o rodzica, który mieszka gdzie indziej
Wiek od 6 do 8 lat
W tym okresie świat dziecka rozszerza się, dzieląc się na dom i świat zewnętrzny (szkoła, podwórko). Osiąga ono większą samodzielność, rozwija zachowania społeczne, koledzy stają się dla niego osobami ważnymi. Łatwiej kojarzy związki przyczynowo-skutkowe, staje się wrażliwe na krytykę.
Możliwe reakcje:
- lęk przed nową, nieznaną sytuacją
- wstyd
- poczucie winy za rozpad rodziny
- zachowania regresywne
- trudności w nauce, skupieniu się
- agresja (co może prowadzić do zaburzonych reakcji z rówieśnikami)
- smutne myśli na temat rodziny (obawa o nowych partnerów rodziców i ich nowe dzieci)
- zamartwianie się o rodzica, który z nim nie mieszka (jak sobie daje radę)
- snucie fantazji na temat nieobecnego rodzica
- silne zaprzeczanie i wypieranie
Wiek od 9 do 10 lat
Jest to wiek dużych zmian w zyciu dziecka, większej aktywności, samodzielności, poszerzania zainteresowań, wielu osiagnięć. Dziecko uczestniczy aktywnie w życiu grupy rówieśniczej, a przynależność do niej i jej akceptacja stają się dla niego bardzo ważne. W swoim otoczeniu znajduje autorytety wśród osób dorosłych (nauczyciel lub trener). Pojawia się krytycyzm wobec rodziców oraz świadomość odmienności swoich poglądów. Dzieci w tym wieku znają normy moralne i są wyczulone na łamanie ich. Jest to okres naturalnego egocentryzmu dziecka (postrzega ono siebie jako bohatera licznych zdarzeńw jego życiu).
Możliwe reakcje:
- lęk
- złość i gniew (skierowane przeciwko rodzicom), wyrażane zwykle poprzez krytykę, zwracanie uwagi, dokuczanie; dzieci w tym wieku mogą gniewać się na rodzica, który odszedł (nawet jeśli nie jest on winien rozpadowi związku) i wchodzić w koalicję z drugim rodzicem
- obwinianie rodziców o nieliczenie się z ich zdaniem czy potrzebami
- próby manipulacji rodzicami, wciąganie ich do rozgrywek przeciwko rodzicowi, na którego są złe
- zdolność do okrucieństwa, ranienia rodziców, przy jednoczesnym zamartwianiu się o nich i pragnieniu pomocy im
- uwrażliwienie na przejawy łamania przez rodziców norm moralnych, od których się ich uczyli (zwłaszcza w odniesieniu do pojęć uczciwości, lojalności, wierności, szacunku)
- używanie obraźliwych słów, dokuczanie młodszemu rodzeństwu
- wstyd
- wycofanie się z dotychczasowej aktywności
- unikanie rozmowy na temat swojej sytuacji (m.in. z powodu chęci obrony rodziców)
- ucieczka w fantazję
Wiek od 11 do 13 lat
Jest to okres dojrzewania, związanej z tym wrażliwości na swoim punkcie (wyglądu, akceptacji rówieśników, zainteresowania płcią przeciwną). Ujawnia się tu silna potrzeba przynależności do grupy rówieśniczej. Wystepuje skłonność do podejmowania impulsywnych działań i "odporność" na racjonalne argumenty.
Możliwe reakcje, które mogą być skrajnie różne w tej grupie wiekowej:
- gwałtownie histeryczne lub wycofujace się (mogą się zdarzyć ucieczki z domu, wchodzenie w nieodpowiednie środowiska, spadek aktywności, zamykanie się)
- silne zaprzeczanie i wypieranie trudnych zdarzeń
- skierowanie aktywności na osiaganie wysokich wyników w nauce lub sporcie (aby zagłuszyć negatywne emocje)
- próby instrumentalnego wykorzystania rodziców dla własnych korzyści (np. uzyskanie większej swobody)
- poczucie osamotnienia, emocjonalnego "rozbicia"
- uleganie silnym wpływom grupy, która ich przyjęła
- nasilony krytycyzm wobec rodziców, zwłaszcza w sprawach dotyczących ich nowych partnerów
Wiek od 14 do 17 lat
Jest to okres pokwitania, oceniany jako najtrudniejszy w życiu dziecka. Jest to czas wielu zmian: fizycznych, odkrywania siebie, dokonywania wielu wyborów (np. szkoły), dużej aktywności w różnych grupach. Dzieci mają dobrą orientację w sytuacji rodzinnej oraz własną jej ocenę.
Możliwe reakcje:
- żal i gniew
- pretensje (dziecko może nie demonstrować tych uczuć, zachowując pozorny spokój)
- obawa przed pogorszeniem się statusu materialnego, zmianą szkoły, rezygnacją z ulubionych zajęć
- obawa przed własną nieumiejętnością tworzenia udanych związków
- skłonność do naśladowania nieakceptowanych zachowań rodziców
- czerpanie wzorców z zachowań rówieśników, wagary, sięganie po papierosy, alkohol, narkotyki
- nawiązywanie kontaktów seksualnych
- labilność emocjonalna i zachowań
|